Krajem dvadesetih godina prošlog stoljeća (1929) Virginija Woolf
objavljuje Vlastitu sobu, nastalu kao
“pripremu” za predavanje o temi “Žene i proza”, o kojoj je bila pozvana
da govori. Zahvaljujući autoricinoj književnoj erudiciji, esejističkom i
narativnom umijeću, intenzivnoj introspekciji, kritičkom seciranju socijalno-ekonomskih
konteksta i historijskih dešavanja, Vlastitu
sobu uobličila je u tekst koji je formalno ambigvitetan, a sadržajno
epifanijski. Njen tekst možemo čitati kao esej o ulozi i položaju žene u društvu,
književnosti, nauci i njenom mjestu na polici za knjige, a istovremeno i kao
modernistički roman prenapregnute misaone potrage za odgovorima na pitanja
portretiranja žena u književnosti, njihovim autorskim naporima i pokušajima,
izazovima pisanja u društvu koje ih doživljava kao inferiorne, koje ih s obespravljuje
i obesparuje, normama koje s podsmijehom priječe njihov intelektualni i
kreativni rad i razvoj. Fiktivni okvir Oxbridgea (kovanica nastala
kombiniranjem imena dvaju velikih engleskih sveučilišta Oxforda i Cambridgea),
u koji smješta početak svog traganja za zaključcima i odgovorima na pitanja
koja iskrsavaju prilikom šetnje kroz pasuse poetski slikovite deskripcije i
izoštrene misaone blistavosti, autorici osigurava rasterećeni kontekst u kojem
neposredno i bez cenzure može propitivati i pretresati sadržaje knjiga, pozicije
autoriteta, smislena htijenja i skrivene namjere pisaca, historijske fakte, koledžske
temelje i koledžske trpeze, engleske titule i socijalne hijerarhije.
Vlastita soba postat će jedan od temeljnih tekstova feminističke književne
kritike zahvaljujući neutaživoj znatiželji Virginije Woolf, njenoj visprenosti
i svijesti o spolnoj neravnopravnosti kao praizvoru svih drugih
neravnopravnosti u društvu. Ona u Vlastitoj
sobi baca svjetlo na ključna pitanja koja nju kao intelektualku, književnicu
i ženu tište i intrigiraju, a tiču se vidljivosti žena kroz historiju, njihovog
portretiranja u tekstovima muških autora, ženskog pisanja, ženske književne
tradicije, kauzaliteta finansijske neovisnosti žene i njenog bavljenja
spisateljskim radom.
Smjestivši radnju Vlastite
sobe u Oxbridge, Woolf prvenstveno povlači paralelu između muškog i ženskog
koledža. Historija je na strani muškaraca. U temelje muškog koledža položena su
kraljevsko i plemićko blago, novac, zlato, sve ono što im je osiguralo višestoljetni
primat na katedrama, profesurama, lektoratima i stipendijama. Njihov pristup
riznicama znanja neposredan je zahvaljujući zavještanom novcu i zlatu na čijoj se
bazi duhovno i intelektualno nadograđuju. Muškarci ne samo da neometano “piju”
na izvorima znanja (kroz slobodan pristup koledžima, univerzitetima,
bibliotekama) već su oni ti koji su njegov izvor. Stoljećima unazad muški
autori proizvodili su znanje usmjeravajući historijske tokove i socio-ekonomska
kretanja, opisujući svijet oko sebe i propisujući norme. Oni su rizničari
monofokalnog znanja. Muški rakurs dominantan je u svim vrstama diskursa te je
samim tim zaslužan za stvaranje stereotipa o ženskoj prirodi i za
reproduciranje aksioma o inferiornosti ženskog spola. Razlog tome leži u
činjenici da muškarci imaju slobodu da operiraju novcem. Ko ima novac ima
znanje, a ko ima znanje posjeduje moć. Woolf sebi dopušta autoreferencijalno
rušenje romansijerskog narativnog uzusa naizgled jednostavnom i profanom
komparacijom sadržaja trpeze muškog i ženskog koledža, pri čemu je ona prva mnogo
obilatija i profinjenija. Nije samo trpeza ženskog koledža oskudnija i
skromnija. Ni njeni zidovi i temelji nisu sazdani od višestoljetnog muškog
akademizma, naučnog naslijeđa i plemićkog zlata. Ženski koledž Fernem nastao je
angažiranjem i strpljivim zalaganjem žena, koje ujedno predstavlja njegovu
jedinu zaostavštinu. Tradicija vještine zarađivanja novca, baratanja njime i
njegovog ulaganja u slučaju žena ne postoji. Historija je žene stavljala u
pozadinu dešavanja, u finansijskom smislu, kako zaključuje Woolf, nisu bile
sposobne zarađivati, a i da jesu, zakon im je osporavao “pravo da raspolažu novcem
koji bi zaradile”. Uživajući u svim političkim, socijalnim i ekonomsko-tržišnim
pravima, muškarci su se razvijali i napredovali u svim segmentima ljudskog
djelovanja, stvarajući tradiciju i kredibilitet spola, što je utjecalo i na
umove muških autora. S druge strane, materijalno siromaštvo i neobezbijeđenost ženskog
spola kao i nedostatak literarne tradicije utjecali su na sputavanje,
stagniranje i propadanje umova spisateljica. Patrijarhalno ustrojeno društvo
dodijelilo je ženi ulogu majke, supruge, domaćice, s pripadajućim spektrom
poslova, apriorno im onedostupivši intelektualni, istraživački, naučni i
stvaralački rad, učinivši ga domenom uma i genija muškarca.
Našavši se u knjižnici Britanskog muzeja u Londonu s ciljem
istraživanja teme koja ju je zaokupljala danima, suočena s nepreglednom
količinom naslova o ženama, autorica spoznaje da su većinu knjiga o ženama
napisali muškarci. Tragajući za “esencijom istine”, Woolf dolazi do zaključka
da je sasvim beskorisno i otvarati knjige muških autora, “gospode specijalizirane
za žene i njen utjecaj na bilo šta”, budući da oni pristrasno i neznalački prikazuju
žene insistirajući i istrajavajući na “mentalnoj, moralnoj i fizičkoj
inferiornosti” ženskog spola. Dok čita tekstove takvih autora, autoricu obuzima
gnjev od kojeg plamti, “prikriven i složen, a ne jednostavan i otvoren gnjev”.
Bezvrijednost tih knjiga skrivala se u činjenici da nisu korespondirale s
autentičnim i pojedinačnim ženama i ženskim iskustvima, koji su zbog tobožnje
naučnosti zanemarivani nauštrb istine. Woolf nalazi da se iz tih tekstova
pomalja gnjev autora, koji joj se čini apsurdan s obzirom na činjenicu da su
muškarci povlašteni u patrijarhalnom engleskom društvu, gdje uživaju dominaciju
i primat u svakoj sferi. Razlog tome, poigravajući se “psihološkim zagonetkama”,
pronalazi u načinu na koji muškarci putem unižavanja žena grade svoje samopouzdanje.
Inferiornost ženskog spola uzimaju kao prirodnu datost i superiornost nad
ženama koju “dobijaju po rođenju” autorica vidi kao “jedan od glavnih izvora
muške moći”. Budući da se muškarac u patrijarhalnom društvu konstituira preko
uloga osvajača i vladara, on mora osvojiti samopouzdanje nastalo na osnovu
lažne, izvještačene, udvostručene slike sebe samog. Tu sliku i viziju svoje “važnosti”
muškarac pronalazi u ženi koja, kako Woolf sugerira, već “vijekovima služi kao
ogledalo koje ima čarobnu i delikatnu moć da odrazi mušku figuru dvostruko veću
od prirodne”. Iz tako definiranih pozicija, s jedne strane, muškarac progovara
i djeluje osvajajući svijet i pokoravajući društvo, a ženini se stavovi, mišljenja
i u konačnici egzistencija, u isti mah, trivijaliziraju, relativiziraju, izlažu
sumnji i podsmijehu, kako se lažna slika suprotnog spola, koju reflektiraju, ne
bi razbila i sasula u komade.
Amina Bulić
Primjedbe
Objavi komentar